Doktersvissen zijn een diverse groep die wereldwijd kleur geven aan koraalriffen. Toch weten we nog betrekkelijk weinig over de voortplanting van deze familie. Daardoor is het lastig om deze dieren in aquaria te kweken. De onderzoekers van RoffaReefs, een programma van Diergaarde Blijdorp, doen daarom onderzoek naar de ontwikkeling van jonge doktersvissen en andere rifvissen. Zo hopen ze zowel in aquaria als in het wild een belangrijke bijdrage aan de populatie doktersvissen te leveren.
Acanthuridae
Tot 30 jaar, afhankelijk van de soort
7 – 50 centimeter
15 – 100 centimeter
100 – 2500 gram
Er zijn zo’n 86 verschillende soorten doktersvissen met een grote variatie aan kleuren en vormen. Maar ze hebben allemaal een paar benige uitsteeksels aan de zijkanten van de staart, net voor de staartvin. Deze uitsteeksels hebben de vorm van een scalpel. Vandaar de naam ‘doktersvis’. Sommige soorten hebben ook een opvallende bult of ‘hoorn’ op het voorhoofd. De functie hiervan is nog niet helemaal duidelijk.
In Blijdorp zijn verschillende soorten doktersvissen te zien: de Picasso-doktersvis, geelstaartzeilvindoktersvis, Tomini doktersvis, Cortez-doktersvis, eenhoornvis en de diksnuiteenhoornvis.
...de Picasso-doktersvis een hoofdrol speelt in de beroemde animatiefilm Finding Dory?
Doktersvissen komen voor in alle tropische kustwateren ter wereld, van de Caraïben tot aan de Afrikaanse kust en het Great Barrier Reef bij Australië. Daar leven ze voornamelijk tussen de koraalriffen, waar ze met hun felle kleuren niet teveel opvallen. Veel soorten planten zich voort in mangrovebossen of zeegrasvelden, sommige ook in het open water.
Doktersvissen zijn echte grazers. Bij de meeste soorten zijn de tanden spatelvormig met een scherpe, gekartelde rand. Hiermee schrapen ze de algen van het koraalrif af. Zo voorkomen ze dat de algen het rif overwoekeren. Dat is belangrijk, want tropische koralen hebben zonlicht nodig om te overleven. Algeneters zoals doktersvissen zijn dus eigenlijk de ‘hoveniers’ van het koraalrif: ze verzorgen het rif en zorgen dat de koralen goed blijven groeien.
Afhankelijk van de soort zwemmen doktersvissen in paren of in grotere haremgroepen. Een mannetjesdoktersvis met een harem beschermt zijn territorium en zijn vrouwtjes goed. Hiervoor gebruikt hij de scalpelvormige uitsteeksels bij zijn staart als gevaarlijke wapens. Daarnaast verkleurt de scalpel als waarschuwing voor mannetjes die te dicht bij komen.
Doktersvissen planten zich uitwendig voort. Dat betekent dat vrouwtjes hun eitjes en de mannetjes hun zaadcellen loslaten in het water en deze buiten de vissen samenkomen. Deze vorm van bevruchting noem je ook wel paaien en komt voor bij de meeste beenvissen (vissen met een skelet van bot).
Van veel vissoorten is nog compleet onbekend hoe de larven zich ontwikkelen tot volwassen vissen. Maar de onderzoekers van RoffaReefs proberen daar wel achter te komen. Ze bestuderen viseitjes onder de microscoop en trainen zelfs een kunstmatig intelligentieprogramma (de A-EI) om grote hoeveelheden eitjes te herkennen. Hiermee leren we hopelijk veel meer over de ontwikkeling van doktersvissen en andere belangrijke soorten.
Doktersvissen staan op het menu van haaien, roggen en andere grote roofvissen, zoals tonijnen. Daarnaast zijn ze van oudsher al populair in de visserij.
Om zich te verdedigen tegen roofvissen, gebruiken doktersvissen hun scalpels. Deze zijn scherp genoeg om kleinere aanvallers uit de buurt te houden.
Volgens de IUCN (de internationale vereniging voor natuurbehoud) zijn de meeste soorten doktersvissen ‘Niet bedreigd’. Voor een deel is nog geen evaluatie gedaan of niet genoeg data om een bedreigingsstatus vast te stellen.
We zien wel dat de koraalriffen en mangrovebossen waar doktersvissen leven in rap tempo verdwijnen. Dit komt onder andere door een hoge hoeveelheid CO2 in de lucht, wat door zee opgenomen wordt. Het zeewater warmt op en verzuurt en daardoor verbleken koralen. Als dat zo doorgaat, verdwijnen uiteindelijk ook de doktersvissen.
Om beter te begrijpen hoe doktersvissen zich voortplanten, ontwikkelen de onderzoekers van RoffaReefs een kweeksysteem voor vissen. In dit drijvende systeem komen viseitjes veilig uit en groeien larven op, zo kunnen onderzoekers de groei van de vissen bestuderen. Dit systeem testen ze in de koraalriffen rondom Bonaire. Daarbij proberen ze te achterhalen wanneer de vissen zich voortplanten en hoe de eieren zich ontwikkelen tot jonge vissen. Zo hopen ze de wilde populatie van rifvissen, zoals de doktersvissen, in gezonde staat te houden. Daarmee houden ze indirect ook het koraalrif gezond!
Om effectief de vissen én de riffen rondom Bonaire te beschermen, werkt RoffaReefs nauw samen met de vissersbond Piskabon. De Bonairiaanse vissers hebben immers veel waardevolle kennis over hun rif en hun steun is cruciaal voor succesvol natuurbeleid. In overleg met hen probeert RoffaReefs een viskalender samen te stellen, waarin vermeld staat wanneer welke vissoort voortplant. Zo weten de vissers wanneer ze een soort beter niet kunnen opvissen, zodat deze zich kan herstellen en zowel vissen als visserij kunnen voortbestaan.
Vissen in aquaria krijgen vaak visvoer met vismeel erin. Vismeel bestaat uit delen van vissen die niet gebruikt worden voor menselijke consumptie. Voor algeneters, zoals doktersvissen, komt dit niet overeen met hun natuurlijke dieet. Daarnaast zweven algen niet rond in het water, zoals het meeste visvoer, maar groeien ze op koraalriffen. Om de vissen in aquaria een meer natuurlijke voedselbron aan te bieden, ontwikkelde RoffaReefs een voerruif met veganistisch visvoer. Nu kunnen de doktersvissen in Blijdorp echt grazen in de 3D-geprinte voerruiven!